آناتومی چشم

چشم ها اعضای تخصصی بینایی محیط خارجی هستن و از بخش های زیر تشکیل شده اند:

۱-صلبیه (Sclera):

لایه‌ی بیرونی و محکم چشم یا همان سفیدی چشم است. صلبیه فشار داخل چشم را تحمل کرده و به آن شکل می ‌دهد. قسمت جلویی این لایه، شفاف بوده و قرنیه نام دارد. تمام نوری که وارد چشم می ‌شود باید ابتدا از قرنیه عبور کند.

۲-مشیمیه (Choroid):

دومین لایه ‌ی چشم است و در واقع ماهیچه ‌هایی است که به صلبیه چسبیده اند و باعث حرکت چشم می گردند. مشمیه دارای رگ ‌های خونی است و وظیفه‌ی خون‌رسانی به ساختار چشم‌ را بر عهده دارد. قسمت پیشین مشیمیه از دو بخش تشکیل شده است:

• جسم مژگانی (Ciliary body): جسم مژگانی ناحیه‌ ی ماهیچه ‌ای است که به عدسی یا لنز چشم‌ متصل است. این ماهیچه می‌تواند عدسی را منقبض کرده و با تغییر اندازه‌ ی عدسی به فوکوس نور کمک کند.
• عنبیه (Iris): عنبیه قسمت رنگی چشم است. رنگ عنبیه توسط رنگ بافت ‌های همبند و سلول ‌های رنگدانه‌ ای تعیین می‌شود. وجود رنگدانه ‌های کم‌ تر باعث می ‌شود چشم‌ به رنگ آبی در آمده و از طرف مقابل وجود رنگدانه ‌های بیشتر چشم‌ را قهوه ‌ای رنگ می‌کند. در واقع عنبیه یک دیافراگم قابل تنظیم است که دور تا دور یک منفذ به نام مردمک را احاطه کرده است. عنبیه خود از دو ماهیچه ی زیر تشکیل شده است:
• ماهیچه‌ ی گشاد کننده‌ی مردمک که باعث کوچک‌تر شدن عنبیه شده و در نتیجه مردمک را بزرگ ‌تر می‌کند تا نور بیشتری وارد چشم می‌شود
• ماهیچه ‌ی اسفنکتر که عنبیه را بزرگ ‌تر و مردمک را کوچک ‌تر می‌کند و در نتیجه نور کم ‌تری وارد چشم‌ می‌شود. اندازه‌ی مردمک می‌تواند بین ۸-۲ میلی ‌متر متغیر باشد. این سخن به این معنی است که با تغییر اندازه‌ی مردمک، چشم می‌تواند میزان نور وارد شده به خود تا ۳۰ برابر تغییر دهد.

۳-شبکیه (Retina):

داخلی‌ ترین لایه‌ ی چشم‌ بوده و قسمتی از چشم است که نور را تشخیص می‌دهد. شبکیه دو نوع سلول دارد:

• سلول‌ های استوانه ‌ای‌ (Rod cells) شکل که مسئول بینایی در نور کم هستند
• سلول ‌های مخروطی (Cone cells) ‌شکل که مسئول دیدن رنگ ‌ها و جزئیات اجسام هستند

در قسمت عقبی چشم‌ و در مرکز شبکیه لکه‌ی زرد یا ماکولا (Macula) قرار دارد. این ناحیه تنها دارای سلول ‌های مخروطی شکل است و مسئول دیدن جزئیات ریز اجسام به ‌صورت واضح است. شبکیه‌ ی چشم‌ حاوی یک ماده ‌ی شیمیایی به نام رودوپسین (Rhodopsin) است. رودوپسین یک ماده‌ی شیمیایی است که نور را به تکانه یا پالس های الکتریکی تبدیل می‌کند که در مغز به ‌صورت تصاویر تفسیر می‌شوند.

اعصاب شبکیه در پشت چشم‌ به یکدیگر می ‌پیوندند و عصب بینایی چشم را تشکیل می‌دهند. پالس‌های الکتریکی از طریق عصب بینایی به مغز فرستاده می‌شود. همچنین از مرکز عصب بینایی سیاهرگ‌ و سرخرگ اصلی چشم‌ عبور می‌کنند. نقطه‌ای که در آن عصب بینایی و رگ ‌های خونی از شبکیه خارج می‌شوند دیسک بینایی (Optic disk) نام دارد. در این قسمت از شبکیه هیچ سلول استوانه ‌ای یا مخروطی شکل وجود ندارد در نتیجه یک نقطه ی کور (Blind Spot) محسوب می‌شود.

۴-مایعات موجود در چشم:

در داخل کره‌ی چشم‌ دو ناحیه‌ ی دارای مایع وجود دارند. که توسط عدسی چشم‌ از یکدیگر جدا شده ‌اند. بخش بزرگ‌ تر که در پشت عدسی قرار دارد زجاجیه (vitreous body) نام دارد که حاوی یک ماده‌ ی شفاف ژله مانند است. بخش جلویی که کوچکتر از زجاجیه است و حاوی یک مایع آبکی شفاف است زلالیه (Aqueous humour) نام دارد. زلالیه از دو قسمت تشکیل شده است:

• اتاق قدامی (Anterior Chamber): بخشی که در جلوی عنبیه قرار دارد
• اتاق خلفی (Posterior Chamber): بخش دیگر که در پشت عنبیه قرار دارد

 زلالیه ‌ی چشم‌ در جسم مژگانی تولید می‌شود و از طریق کانال اِشلم (Schlemm’s canal) تخلیه می‌شود. وقتی این کانال مسدود شود یک بیماری به نام گلوکوم یا آب ‌سیاه بروز می‌کند.

می توانید جهت مطالعه بیشتر درباره این موضوع، مقالات زیر را مطالعه نمایید.

• قرمزی چشم چیست
• درمان قرمزی چشم
• دلایل قرمزی چشم

۵-عدسی یا لنز:

ساختاری شفاف دارد که از دو طرف برآمده بوده و قطر آن در حدود ۱ سانتی ‌متر است. اندازه‌ ی عدسی توسط ماهیچه ‌هایی که در جسم مژگانی قرار دارند کنترل می ‌شود. چشم‌ از عدسی برای تنظیم نور بر روی شبکیه استفاده می‌کند تا یک تصویر واضح به دست آید. وقتی نور از فاصله‌ ی دور به چشم وارد می‌شود عدسی چشم‌ به حالت استراحت در می‌آید امّا وقتی نور از فاصله ‌ی نزدیک به چشم برسد عدسی قطور و کروی‌ تر می‌شود.

۶- ملتحمه (Conjunctiva):

سطح خارجی چشم‌ یا قسمت جلویی صلبیه و سطح داخلی پلک‌ ها را مایعی مخاطی به نام ملتحمه پوشانیده است. وجود ملتحمه باعث می ‌شود سطح چشم همواره مرطوب باشد. عفونت ملتحمه منجر به بروز بیماری التهاب ملتحمه یا قرمزی چشم می‌شود. ضخامت ملتحمه روی قرنیه در حدود ۳۰ میکرومتر است.

۷-غدد اشکی (Lacrimal glands):

اشک ‌ها در غدد اشکی چشم تولید می‌شوند. این غدد در قسمت فوقانی و پشت پلک بالایی هر چشم جای گرفته‌‌اند. اشک تولید شده از طریق ۱۲ مجرا وارد فضای میان پلک بالایی و چشم‌ می ‌شود و در نهایت به سوی دو سوراخ ریز در گوشه‌ ی داخلی چشم هدایت و از آنجا وارد کیسه‌ ی اشک شده و در نهایت وارد مجرای بینی می گردد. به همین دلیل است که فرد در هنگام گریه کردن دچار آب ریزش بینی می‌شود. غدد اشکی روزانه در حدود دو قاشق چای ‌خوری اشک تولید می‌کنند. اشک وظیفه ‌ی شست‌ و شوی سطح چشم، ضد عفونی کردن چشم ‌ها، لغزنده کردن چشم‌ها برای حرکت آسان کره ی چشم‌ و پلک، پیشگیری از خشک شدن چشم‌ها و پلک ‌ها و تغذیه‌ ی قرنیه را بر عهده دارد زیرا اشک حاوی آب، چربی ‌ها، مواد معدنی، نمک و پروتئین است.

۸-ماهیچه های چشم‌:

شش ماهیچه به صلبیه متصل هستند که وظیفه‌ ی کنترل حرکت چشم‌ را بر عهده دارند. اسامی و وظیفه‌ی این ماهیچه ها به ترتیب زیر است:

1. ماهیچه ی راست داخلی (Medial rectus muscle): چشم‌ را به بینی نزدیک می‌ کند
2. ماهیچه ی راست جانبی (Lateral rectus muscle): چشم را از بینی دور می‌ کند
3. ماهیچه‌ی راست پایینی (Inferior rectus muscle): چشم‌ را پایین می ‌آورد
4. ماهیچه ی راست بالایی (Superior rectus muscle‎): چشم‌ را بالا می ‌برد
5. ماهیچه‌ی مایل بالایی (Superior oblique muscle): چشم را می چرخاند
6. ماهیچه ی مایل پایینی (Inferior oblique muscle): چشم‌ را می ‌چرخاند

برای مشاهده متن کامل به نرم افزار آموزش جامع پرستاری مرهم مراجعه نمایید.