تعریف شوک

هرچند که برای شوک تعاریف متعددی ارائه شده است، اماً عموما آن را به عنوان وضعیت کاهش سرتاسری خونرسانی بافتی تعریف می کنند که در آن انتقال اکسیژن به سلول ها در حدی نیست که بتواند نیازهای متابولیکی را پاسخ بدهد. بر اساس این تعریف، شوک را می توان با شاخص های پرفیوژن و اکسیژناسیون سلولی دسته بندی کرد. آشنایی با تغییرات سلولی ناشی از شوک و نیز تاثیرات سیستم اندوکرین، خونرسانی مویرگی، قلبی عروقی، بافتی و عضوی حاصل از آن در هدایت برنامه های مراقبتی کمک کننده خواهد بود.

فیزیولوژی شوک

در فرآیند متابولیکی سلول های بدن جهت ادامه حیات، بیشترین روش تولید انرژی (ATP) از طریق متابولیسم هوازی است. درمتابولیسم هوازی اکسیژن به همراه گلوکز خون طی فرایندهای پیچیده ای (گلیکولیز) متابولیزه شده و تولید انرژی می کنند. در اثر این تولید انرژی دی اکسید کرین و آب تولید می شود.

عملکرد طبیعی سلول های بدن به دنبال تنفس هوازی وابسته به ارتباط و تعامل بین سیستم های بدن است. در طی شوک، کاهش خونرسانی بافتی و در نهایت کاهش اکسیژن رسانی مطلوب به سلول های بدن منجر به تنفس بی هوازی سلول ها می شود. تنفس بی هوازی سلول ها، نوعی پشتیبانی از سیستم های بدن است که در آن سلول با استفاده از چربی های ذخیره شده تولید انرژی می کند. به دنبال این سوخت و ساز و تولید انرژی، اسید لاکتیک تولید شده که منجر به اسیدوز می گردد. متأسفانه، سلول های بدن با متابولیسم بی هوازی در مدت زمان کوتاهی قادر به تولید انرژی کمی هستند. از طرفی اگر مصدوم دچار کاهش دمای بدن (هیپوترمی) شود، تولید کم ATP و کاهش انرژی سبب بروز لرز می گردد.

جهت مطالعه بیشتر درباره موضوعات مرتبط با این مقاله، میتوانید مقالات زیر را مطالعه نمایید.

• توضیحاتی پیرامون خونریزی خارجی
• همه چیز درباره خونریزی و انواع آن

با ایجاد لرز، تولید اسید لاکتیک در بدن بیشتر می شود. همچنین هیپوترمی باعث ایجاد اختلال در سیستم انعقادی (Coagulopathy) می شود. در حضور هیپوترمی آنزیم هایی که در تولید مولکول های فیبرین نقش دارند و در درجه ی حرارت طبیعی بدن فعالیت می کنند دچار اختلال شده و به این ترتیب سیستم انعقادی بدن از کار افتاده و بدن مستعد خونریزی بیشتر می شود. اگر متابولیسم بی هوازی به سرعت اصلاح نشود سلول های بدن قادر به انجام عملکرد طبیعی خود نبوده و ادامه ی این روند منجر به مرگ سلول ها می شود.

مرگ تعدادی از سلول ها در یک ارگان حیاتی منجر به مرگ آن ارگان شده و نهایتاً مرگ ارگان های حیاتی بدن منجر به مرگ مصدوم می گردد. بعضی ارگان های بدن نسبت به کمبود اکسیژن حساستر بوده و زودتر دچار آسیب و مرگ می شوند به طوری که اگر متابولیسم بی هوازی ۶-۴ دقیقه ادامه داشته باشد می تواند باعث آسیب هبه ارگان های حیاتی بزرگ نظیر مغز، قلب و ریه ها شود. پوست و بافت های عضلانی مقاوم تر بوده و در مراحل بعدی دچار آسیب می شوند.

انواع شوک

بر اساس اجزای تشکیل دهنده پرفیوژن، شوک را می توان به ترتیب زیر دسته بندی نمود:

شوک هایپوولومیک (Hypovolemic shock)

 به معنای از دست رفتن حجم مایع در گردش و در مصدوم ترومایی عمدتاً از نوع خونریزی است. این نوع شوک شایعترین نوع در مصدومان ترومایی است.

شوک توزیعی (وازوژنیک، Vasogenic shock)

 مربوط به اختلال در تون عروقی ناشی از علل گوناگون است.

شوک کاردیوژنیک (Cardiogenic shock)

 به علّت اختلال در کارکرد پمپ قلب است.

شایعترین علّت شوک در مصدوم ترومایی، شوک هموراژی یا خونریزی دهنده بوده و در برخورد با یک مصدوم ترومایی دچار شوک همواره باید آن را نوع هموراژیک فرض نموده مگر خلاف آن ثابت شود.

علائم شوک

به طور کلی علائم و نشانه های عمومی شوک شامل موارد زیر است:

علائم سیستم CNS

• تغییر سطح هوشیاری
• اضطراب
• اغتشاش ذهنی
• تهاجم
• رفتار عجیب و غریب
• اضطراب
• بیقراری
• پرخاشگری
• گرسنگی هوا و احساس نیاز به تهویه ی بیشتری دارد؛ در این افراد وجود ماسک بر روی بینی و دهان به منزله مانعی برای تنفس محسوب می شود. این اقدام حکایت از ترسیدن اکسیژن کافی و هیپوکسی است. تشخیص کاهش درجه اکسیژن به کمک دستگاه پالس اکسیمتری این شک را بیشتر می گرداند. درجه اشباع کمتر از ۹۵ درصد خطرناک قلمداد گردیده و جستجوی علّت شوک را الزامی می نماید.

برای مشاهده متن کامل به نرم افزار آموزش جامع پرستاری مرهم مراجعه نمایید.