آناتومی و عملکرد سیستم عصبی

دستگاه عصبی عبارت است از مغز، نخاع، دستگاه‌های حسی و تمامی اعصابی که این اندام ‌ها را به دیگر مناطق بدن متصل می‌کنند. این اندام‌ ها به همراه یکدیگر مسئول کنترل بدن و ارتباط بین مناطق مختلف آن هستند. مغز و نخاع مرکز کنترل که با نام دستگاه عصبی مرکزی (CNS) شناخته می‌شود را تشکیل می‌دهند. اعصاب حسی و اندام ‌های حسی در دستگاه عصبی محیطی (PNS) نیز شرایط درون و بیرون بدن را تحت نظر داشته و اطلاعات مربوط به آن را برای دستگاه عصبی مرکزی ارسال می‌کنند. اعصاب وابران در دستگاه عصبی محیطی، اطلاعات را از مرکز کنترل به سمت عضلات، غدد و اندام‌ها می برد و عملکرد آن‌ها را تنظیم می‌کنند. دستگاه عصبی سه عمل اصلی را انجام می‌دهد:

۱-حس:

عملکرد حسی دستگاه عصبی عبارت است از جمع‌آوری اطلاعات از گیرنده‌های حسی که وضعیت داخل و خارج بدن را درک می‌کنند. سپس این اطلاعات توسط عصب ‌ها و نورون ‌های آوران و به‌ منظور پردازش بیشتر به دستگاه عصبی مرکزی (CNS) مخابره می‌شوند.

۲-هماهنگی:

عمل هماهنگی نتیجه‌ی عبور مقادیر زیادی از اطلاعات حسی از درون دستگاه عصبی مرکزی در هر زمان است. این اطلاعات بررسی شده، با یکدیگر مقایسه می‌شوند. و سپس برای تصمیم‌‌گیری مورد استفاده قرار می‌گیرند. همچنین ممکن است این اطلاعات در حافظه ذخیره شود و یا به دست فراموشی سپرده شوند. عمل هماهنگی در بخش ماده‌ی خاکستری مغز و نخاع صورت می گیرد و توسط نورون‌های رابط انجام می ‌شود. تعداد زیادی از نورون ‌های رابط همراه با هم کار کرده و شبکه ‌های پیچیده‌ای را ایجاد می‌کنند که این قدرت پردازشی را ایجاد می‌کند.

۳-حرکت:

زمانی که شبکه‌ی نورون ‌های رابط در دستگاه عصبی مرکزی اطلاعات حسی را پردازش کرده و در مورد پاسخ مناسب تصمیم گرفتند، نورون‌ های وابران را تحریک می‌کنند. نورون‌ های وابران (که با نام نورون‌های حرکتی نیز شناخته می‌شوند)، سیگنال‌های عصبی را از ماده‌ ی خاکستری دستگاه عصبی مرکزی و از طریق اعصاب دستگاه عصبی محیطی، به سلول‌ های هدف منتقل می‌کنند. سلو ل‌های هدف ممکن است عضله ‌ی صاف، قلبی، اسکلتی و یا بافت یک غده باشند. سپس سلول ‌های هدف یک هورمون را ترشح کرده و یا بخشی از بدن را حرکت می‌دهند.

اکثر بخش‌های دستگاه عصبی متشکل از دو نوع سلول هستند:

۱-نورون ‌ها:

نورون ‌ها که با نام سلول ‌های عصبی نیز شناخته می‌شوند، با انتقال سیگنال ‌های الکتروشیمیایی با بخش‌ های مختلف بدن ارتباط برقرار می‌کنند. نورون‌ ها به دلیل داشتن زوائد سلولی بلند که از جسم سلولی آن‌ ها منشعب می‌شوند نسبت به دیگر سلول‌های بدن متفاوت به نظر می‌رسند. زائده ‌های انتقال ‌دهنده‌ی بلندی به نام آکسون از جسم سلولی منشعب می‌شوند که سیگنال ‌ها را به دیگر نورون ‌ها و یا سلول‌ های هدف منتقل می‌کنند.

۲-سلول ‌های نوروگلیا:

نوروگلیا که با نام سلول گلیال نیز شناخته می‌شود، به‌عنوان سلول کمک‌کننده در دستگاه عصبی کار می‌کند. هر نورون در بدن تقریباً توسط ۶۰-۶ سلول نوروگلیا احاطه می باشد. که وظیفه‌ی محافظت، تغذیه و عایق کردن آن را انجام می‌دهند.

مغز

مغز، اندام نرم و چین خورده با وزن حدود یک و نیم کیلوگرم در درون حفره‌ی سر جای گرفته. و توسط استخوان‌ های جمجمه محافظت می‌شود. تقریباً ۱۰۰ میلیارد نورون در مغز وجود دارند که مرکز اصلی کنترل بدن را تشکیل می‌دهند. مغز و نخاع به همراه یکدیگر سیستم عصبی مرکزی را تشکیل می ‌دهند که در آن اطلاعات مورد پردازش قرار گرفته و پاسخ مناسب ایجاد می‌شود. مغز، مرکز عملکردهای مهم مغزی مانند هوشیاری، حافظه، برنامه‌ریزی و اقدامات اختیاری، عملکردهای دیگر بدن مانند تنظیم تنفس، ضربان قلب، فشار خون و هاضمه را نیز کنترل می‌کند.

نخاع

نخاع یک دسته طولانی و نازک از نورون‌ هاست که اطلاعات را در درون حفره ‌ی ستون فقرات که از بصل النخاع شروع می شود. و تا ناحیه ‌ی کمر ادامه دارد، منتقل می‌کند. در ناحیه‌ ی کمر، نخاع به دسته ‌های مختلف عصبی به نام اعصاب دم اسبی (به دلیل شباهت ظاهری آن را دم اسب) منشعب می‌ شود که تا استخوان خاجی و استخوان دنبالچه ادامه دارند. ماده‌ی سفید در نخاع به ‌عنوان انتقال ‌دهنده‌ی اصلی سیگنال‌ های عصبی از مغز به بدن عمل می‌کند. ماده‌ی خاکستری نخاع وظیفه‌ی هماهنگی بین محرک ‌ها و رفلکس ‌ها را بر عهده دارد.

اعصاب محیطی

اعصاب به دسته‌هایی از آکسون ها در دستگاه عصبی محیطی (Peripheral nervous system, PNS) می گویند که به ‌عنوان بزرگراه‌ هایی برای اطلاعات عمل کرده و سیگنال‌ های عصبی را بین مغز و نخاع و دیگر مناطق بدن جا به جا می‌کنند. هر نورون عصبی در یک غلاف از بافت پیوندی به نام اندونوریوم پیچیده شده است. آکسون های مجزای هر نورون به گروه ‌هایی به نام فاسیکل تبدیل شده و درون غلافی به نام پری نوریوم پیچیده می‌شوند. در نهایت تعداد زیادی از این فاسیکل ها در کنار هم قرار می گیرند. و توسط اپی نوریوم در بر گرفته می‌شوند. و عصب کامل را تشکیل می‌دهند. پیچیده‌شدن اعصاب درون بافت پیوندی از آن ‌ها محافظت کرده و سرعت انتقال پیام آن‌ ها را نیز افزایش می‌دهد.

مننژ

مننژ به پوشش محافظ سیستم عصبی مرکزی می گویند. این پوشش متشکل از سه لایه است:

1. سخت ‌شامه
2. عنکبوتیه
3. نرم ‌شامه

مایع مغزی و نخاعی

فضای اطراف دستگاه عصبی مرکزی توسط مایع شفافی به نام مایع مغزی نخاعی (CSF) پر شده است. این مایع توسط ساختارهای خاصی به نام شبکه ‌ی کوروئید و از پلاسمای خون ساخته می‌شود. شبکه‌ ی کوروئید دارای مویرگ ‌های زیادی بوده که پلاسمای خون را فیلتر کرده و به مایع فیلتر شده اجازه‌ ی ورود به فضای اطراف مغز را می‌دهد.

مایع مغزی نخاعی عملکردهای حیاتی مختلفی را برای دستگاه عصبی مرکزی انجام می‌دهد که عبارتند از:

• مایع مغزی نخاعی، ضربات وارد شده را در بین مغز و استخوان جمجمه و در بین نخاع و استخوان ستون فقرات جذب می‌کند.
• مغز و نخاع درون مایع مغزی نخاعی شناور بوده و این امر موجب کاهش وزن آن‌ها می‌شود.
• مایع مغزی نخاعی به حفظ هومئوستازی مواد شیمیایی در دستگاه عصبی مرکزی کمک می‌کند.

برای مشاهده متن کامل به نرم افزار آموزش جامع پرستاری مرهم مراجعه نمایید.