فیزیولوژی قلب

عضله ی قلبی به لحاظ میکروسکوپی همانند عضلات اسکلتی عضله ای مخطط امّا غیرارادی است. رشته های عضلانی قلب به طور منظم به هم پیوسته اند و با ایجاد یک سین سیشیوم (Syncytium) (به یک توده ی چند هسته ای از سیتوپلاسم که به یاخته های جداگانه تقسیم نشده سین سیشیوم یا پیوسته یاخته می گویند) می توانند به طور مناسب و هماهنگ منقبض و منبسط شوند. این ساختار اجازه می دهد تا در صورت تحریک یکی از سلول ها، پتانسیل عمل حاصل به تمام سلول ها در تمام قلب انتشار یابد.

سیستم هدایتی قلب

قلب دارای یک سیستم تخصصی جهت تولید تکانه (Impulse) یا تکانه ی هماهنگ برای تولید انقباضات ریتمیک در عضله ی قلبی و هدایت سریع آن در سراسر قلب است. هنگامی که این سیستم به طور طبیعی عمل کند، دهلیزها زودتر از بطن ها منقبض شده و سبب می گردند تا خون بیش تری قبل از تخلیه به آن وارد گردد. وجود این سیستم جهت انقباض همزمان و هماهنگ تمام قسمت های بطن به منظور تولید نیروی کافی برای پمپ خون ضروری است.

می توانید جهت مطالعه بیشتر درباره موضاعات مرتبط با این مقاله، مطالب زیر را مطالعه نمایید.

• نکاتی پیرامون آناتومی قلب
• آشنایی با اصطلاحات پزشکی قلب

• سیستم هدایتی قلب به آسیب ناشی از بیماری های قلبی به ویژه ایسکمی بافت های قلبی به  علّت از کاهش جریان خون کرونری بسیار حساس است و نتیجه ی اختلال این سیستم پیدایش ریتم غیرعادی قلبی (Dysrhythmia) و اختلال در کارایی قلب است.

این سیستم شامل اجزای زیر است:

۱.گره سینوسی یا گره سینوسی دهلیزی (Sinoatrial Node, S.A node):

عضله ای تخصص عمل یافته است که عرض تقریبی ۳، طول ۱۵ و ضخامت ۱ میلی متر است. که در سطح اپیکاردیال دهلیز راست قرار گرفته در زیر و اندکی در خارج از منفذ ورید اجوف فوقانی قرار دارد این گره، ضربانساز اصلی قلب است و در هر دقیقه ۱۰۰ -۶۰ تکانه ی تحریکی (ایمپالس) تولید کرده و به قلب در حال استراحت می فرستد. این گره دارای خاصیت خود تحریکی (Self-Excitation) بوده و علّت این خود تحریکی نفوذپذیری ذاتی فیبرهای گره سینوسی نسبت به یون های سدیم است.

۲. مسیرهای بین گرهی (Internodal Pathway):

انتقال دهنده ی تکانه از SAn به AVn. تکانه های حاصل از SAn از طریق هدایت سلول به سلول و از طریق ۳ مسیر فیزیولوژیک بین گرهی قدامی، میانی و خلفی ابتدا به دهلیز چپ و سپس به گره دهلیزی بطنی منتقل می شود.

۳. گره دهلیزی بطنی (Atrioventricular Node, A.V node) :

این گره ایجاد کننده ی تأخیر در تکانه ها هنگام عبور از دهلیزها به بطن ها است. در جدار خلفی سپتوم دهلیز راست بلافاصله در عقب دریچه ی ۳ لتی و در مجاورت منفذ کرونر قرار گرفته و از دسته ی دیگری سلول های تخصص عمل یافته شبیه گره سینوسی دهلیزی تشکیل شده است. این گره تکانه های الکتریکی دهلیزی را دریافت کرده. و بعد از کمی تأخیر ( جهت تکمیل پر شدن و انقباض بطن) تکانه ها را به بطن ها هدایت می کند. این گره ۷ میلی متر طول، ۳ میلی متر عرض و ۱ میلی متر ضخامت دارد.  

علّت هدایت آهسته در این فیبرها داشتن پتانسیل استراحت غشایی دارای منفی بودن بسیار کمتر نسبت از به سایر قسمت های عضله ی قلبی است. همچنین این سلول ها دارای اتصالات تماس شکافی یا Gap Juntion هستند. که مقاومت زیادی در برابر حرکت یون ها از یک فیبر به فیبر بعدی وجود دارد.

۴. دسته دهلیزی بطنی (Atrioventricular Bundle, Bundle of His):

مسیری جهت هدایت تکانه ها از دهلیزها به بطن هاست. این دسته جات فیبری از گروه A.V node جدا می شود. و طولی حدود ۱۰ میلی متر طول و قطری در حدود ۲ میلی متر دارد. این دسته پس از عبور از قسمت تحتانی دیواره بین دو دهلیز در طول دیواره بین دو بطن پایین می آید. و پس از سوراخ کردن دیواره بین دو بطن به دو شاخه چپ و راست تقسیم می شود.

یک مشخص ویژه دسته هیس آن است که به غیر از حالات غیر طبیعی، پتانسیل های عمل نمی توانند در جهت معکوس از بطن ها به دهلیزها سیر کنند. و از ورود مجدد تکانه های قلبی از این طریق از بطن ها به دهلیزها جلوگیری می کند. و هدایت رو به جلوی تکانه از دهلیزها به بطن ها را امکان پذیر می سازد.

۵. دسته های راست و چپ و فیبرهای پورکینژ (Purkinje Fibers):

این مسیر هدایت گر تکانه های قلبی به تمام قسمت های بطن است.

شاخه راست (Right bundle branch): حدود ۴۵ -۵۰ میلی متر طول و ۱ میلی متر ضخامت دارد. و تا سطح عضلات پاپیلاری قدامی پایین می آید.

شاخه چپ (Left bundle branch): حدود ۱۰ میلی متر طول و ۱۰-۴ میلی متر ضخامت دارد و به دو شاخه ی قدامی و خلفی تقسیم می شود. معمولاً شاخه ی قدامی چپ در امتداد شاخه ی مشترک چپ و در طول دیواره قدامی و قسمت قدامی فوقانی بطن چپ پایین نزول می کند. شاخه ی خلفی نیز تا سطح عضلات پاپیلاری پایین می رود.

فیبرهای پورکینژ از شبکه ای از بافت های هدایتی تشکیل شده اند. و در ادامه ی شاخه های فوق، تا سطح اندوکاردیال در داخل دیواره بطن ها پیش می روند. سلول های پورکینژ، سلول هایی بزرگ با ارتباطات بین سلولی پیشرفته هستند. و امکان انتشار سریع تکانه های الکتریکی را فراهم ساخته و در ایجاد انقباض همزمان عضله بطنی نقش دارند.

برای مشاهده متن کامل به نرم افزار آموزش جامع پرستاری مرهم مراجعه نمایید.