سیستم تنفسی وظیفه ی دریافت و جذب اکسیژن مورد نیاز بدم و دفع دی اکسید کربن تولید توسط سلول ها را بر عهده دارد. این سیستم به دستگاه تنفسی فوقانی و تحتانی تقسیم می‌شود. دستگاه تنفسی فوقانی شامل بخش‌های زیر است:

ساختار و عملکرد دستگاه تنفسی (Respiratory System)

سیستم تنفسی وظیفه ی دریافت و جذب اکسیژن مورد نیاز بدم و دفع دی اکسید کربن تولید توسط سلول ها را بر عهده دارد. این سیستم به دستگاه تنفسی فوقانی و تحتانی تقسیم می‌شود. دستگاه تنفسی فوقانی شامل بخش‌های زیر است:

• د‌هان و بینی: هوا از طریق د‌هان و بینی وارد ریه‌‌ها می‌شود
• حفره بینی: هوا از بینی به داخل حفره بینی و سپس ریه‌‌ها انتقال می‌یابد
• گلو (حلق): هوای وارد شده به د‌هان از طریق گلو به ریه‌‌ها ارسال می‌شود
• حنجره: این قسمت از گلو کمک می‌کند تا هوا به داخل ریه‌‌ها برود و مسیر ورود مواد غذایی و آشامیدنی را به سمت مری منحرف می‌کند

دستگاه تنفسی تحتانی از بخش‌های زیر تشکیل شده است:

• ریه‌‌ ها
• نای
• برونش ‌ها
• برونشیول‌‌ ها
• کیسه ‌‌های هوایی

سایر قسمت‌های دستگاه تنفسی به بدن کمک می‌کنند تا ریه ‌‌ها در هنگام تنفس منبسط و منقبض شوند. این قسمت ‌ها شامل دنده ‌‌های اطراف ریه ‌‌ها و عضلات تنفسی به خصوص عضله دیافراگم هستند.

راه های هوایی

در هنگام نفس کشیدن هوا از طریق د‌هان و بینی به بدن وارد می‌شود و شروع به گردش می‌کند. این گردش شامل مراحل زیر است:

• ابتدا هوا از بینی پایین رفته و به گلو و سپس به داخل نای می‌رود
• هوا از طریق برونش‌ های اصلی سمت راست و چپ وارد ریه‌ ها می‌شود
• سپس هوا به مجاری هوایی برونش‌های کوچکتر وارد می‌شود
• هوا از برونش‌ ها به لوله ‌های برونشیول می‌رود
• هوا در انتها وارد کیسه ‌های هوایی می‌شود

هر کیسه هوایی توسط یک شبکه از رگ‌های خونی کوچک به نام مویرگ‌ها پوشانده شده است. تبادل اکسیژن و دی‌اکسید کربن در این بخش اتفاق می‌افتد. قلب، خون دارای دی‌اکسید کربن را به ریه ‌ها می‌فرستد. این خون به جای اکسیژن، دی‌اکسید کربن را به همراه دارد. خون با عبور از مویرگ ‌ها و دیواره ی نازک آن ‌ها، از کیسه ‌های هوایی اکسیژن دریافت می‌کند. دی‌اکسید کربن خون نیز از طریق همین دیواره‌ های نازک وارد کیسه ‌های هوایی می شود.

ریه‌ها (Lungs) مرکز سیستم تنفسی در بدن هستند. هر سلول بدن برای زنده ماندن و عملکرد صحیح نیاز به اکسیژن دارد. از سویی دیگر سلول‌های بدن باید دی‌اکسید کربن تولیدی خود را از سلول‌ها خارج کنند. گاز دی‌اکسید کربن یک ماده دفعی است که در نتیجه واکنش‌های درون سلولی ایجاد می‌شود. ریه‌ها به طور اختصاصی برای تبادل این گازها در هنگام تنفس (دم و بازدم) طراحی شده‌اند.

سورفکتانت

سلول‌های ویژه موجود در کیسه‌های هوایی ترکیبی را ایجاد می‌کنند که به عنوان سورفکتانت (Surfactant) ریوی شناخته می‌شود. این ترکیب از لیپیدها‌، پروتئین‌ها و کربوهیدرات‌ها تشکیل شده است. سورفکتانت‌ در ساختار خود دارای مناطق آب دوست و آبگریز است. مناطق آب دوست به سمت مولکول آب جذب می‌شوند و مناطق آبگریز توسط مولکول‌های آب دفع می‌شوند. سورفکتانت‌ ریوی عملکردهای حیاتی را در بدن بر عهده دارند که از جمله این عملکردها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• امکان کارایی بهتر سیستم تنفسی
• جلوگیری از ایجاد چسبندگی در کیسه‌های هوایی

هر یک از کیسه‌ های هوایی مانند کیسه پلاستیکی هستند که بخش درونی آن‌ها رطوبت دارد. اگر سورفکتانت درون کیسه‌های هوایی وجود نداشتند، دیواره داخلی این کیسه‌ها به هم متصل می‌شدند و فضای داخلی آن‌ها از بین می‌رفت. سورفکتانت‌ ریوی با کاهش میزان کشش سطحی نقش خود را در کیسه‌ های هوایی انجام می‌دهند. با وجود این ویژگی سورفکتانت‌، انرژی مورد نیاز برای تورم کیسه‌های هوایی کاهش می‌یابد.

در دوران جنینی، تولید سورفکتانت تا هفته‌های انتهایی بارداری در بدن جنین شروع نمی‌شود. به همین دلیل نوزادانی که زودرس به دنیا می‌آیند‌، اغلب در تنفس دچار مشکل می‌شوند که سندرم دیسترس تنفسی نوزادان (Infant Respiratory Distress Syndrome, RDS)  نامیده می شود.

تنفس شناخته شده‌ترین نقش ریه‌ ها است امّا عملکرد‌های مهم دیگری را نیز انجام می‌دهند. از جمله این کارکردها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تعادل PH: وجود بیش از حد دی ‌اکسید کربن در خون می‌تواند باعث اسیدی شدن بدن شود. اگر ریه‌ ها افزایش اسیدیته را تشخیص دهند، سرعت تهویه را برای بیرون راندن بیشتر گاز‌های دی ‌اکسید کربن افزایش می دهند
• فیلتر لخته ی خونی: ریه‌ ها لخته‌ های خون کوچک را فیلتر می‌کنند و در صورت بروز این لخته ‌ها می‌توانند حباب‌ های هوای کوچک معروف به آمبولیسم هوا را از بین ببرند
• محافظ فیزیکی از قلب: ریه‌ ها در انواع خاصی از ضربه ‌های فیزیکی می‌توانند به عنوان ضربه ‌گیر برای قلب عمل کنند
• محافظت در برابر عفونت: غشاهای خاصی در ریه‌ها ایمونوگلوبولین A (IgA) را ترشح می‌کنند. این ترکیب از ریه‌ها در برابر برخی عفونت‌ها محافظت می‌کند
• ترشح مخاطی: مخاطی که مسیر‌های تنفسی را می‌پوشاند، ذرات گرد و غبار و باکتری‌ها را به دام می‌اندازد. زائده ‌های مو مانند که به عنوان مژه ‌ها شناخته می‌شوند، این ذرات را به سمت بالا حرکت می‌دهند تا بتوانند توسط دستگاه گوارش(سرفه کردن یا بلعیده شدن) از بدن خارج شوند
• ذخیره ی خون: ریه ‌ها می‌ توانند در هر لحظه بر اساس نیاز بدن مقادیر متغیری از خون را فیلتر (تبادل گاز) کنند. برای مثال، این عملکرد می‌تواند در هنگام ورزش مفید باشد. مقدار خونی که به ریه ‌ها وارد می‌شود می‌تواند از ۱۰۰۰-۵۰۰ میلی‌لیتر متغیر باشد. ریه‌ ها با قلب تعامل دارند و می‌توانند به عملکرد قلب کمک کنند.

برای مشاهده متن کامل به نرم افزار آموزش جامع پرستاری مرهم مراجعه نمایید.